---

United Artists 1971 / Rykodisc 1997

Αυτή τη βδομάδα στο BFTP διαβάζουμε ένα κεφάλαιο από την I.X. Αγία Γραφή του Wild Thing... Γιατί τέτοιο πράγμα είναι το αρχικά παραγνωρισμένο 200 Motels του θείου Frank. O ροκ δίσκος που πριν πολλές δεκαετίες μας έβαλε ν' ακούμε Varèse και Stravinsky είναι ένας από τους (πολλούς) λόγους που ευγνωμονούμε τον κορυφαίο συνθέτη και μουσικό, που πραγματικά μας δίδαξε μουσική ... και 'attitude'.

Βέβαια το 200 Motels δεν ήταν το πρώτο μεγαλόπνοο έργο του Frank Zappa. Προϋπήρξε λ.χ. το Uncle Meat (1969) που επίσης είχε συλληφθεί ως έργο «προγραμματικής» μουσικής με την έννοια ότι θα ήταν soundtrack μίας ταινίας (σσ. η οποία παρεπιπτόντως δεν έγινε ακριβώς ποτέ, αν και πολύ μεταγενέστερα - το 1987 - κυκλοφόρησε ως βιντεοταινία μια συρραφή από βιντεσκοπημένο υλικό που τραβήχτηκε κατά την προετοιμασία της). Όμως το 200 Motels έφτασε όντως να γίνει ταινία και διπλό LP με το soundtrack, που ασφαλώς και δεν είχε επιτυχία ούτε στις αίθουσες ούτε στα «σαγόνια» των μουσικοκριτικών της εποχής, οι οποίοι προφανώς εν έτει 1971 δεν είχαν ακόμη συνειδητοποιήσει με ποιον είχαν να κάνουν όταν αναφέρονταν στο Ζappa, έναν από τους πραγματικούς μουσικούς γίγαντες του 20ου αιώνα! Οι άθλιοι αυτοί τύποι μπορούσαν μόνο ν' αναγνωρίσουν το στοιχείο της κωμωδίας στο όλο πρότζεκτ. Η πρωτοπορία της μουσικής δημιουργίας τους διέφευγε παντελώς.

Το δυστύχημα/ευτύχημα με αυτόν τον απίστευτο άνθρωπο ήταν η μοναδικότητά του, που τον τοποθετούσε ανάμεσα σε «αντίθετους» μουσικούς κόσμους, τον κόσμο του ροκ από τη μία κι από την άλλη τους κόσμους της τζαζ και της λεγόμενης «κλασικής» / σύγχρονης μουσικής και μάλιστα με έναν τρόπο που ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να γίνει ευρύτερα ή έστω και στοιχειωδώς αποδεκτός από τους συντηρητικούς παράγοντες και οπαδούς αυτών των κόσμων. Ο Zappa ήταν υπερβολικά οξύνους, ταλαντούχος, χιουμορίστας και «αναρχοαυτόνομος» για να κάνει τα χατήρια οποιουδήποτε στενόμυαλου μουσικού, κριτικού ή ακροατή. Και βέβαια ο γράφων έχει ζήσει σε μια εποχή που οι λίγοι φαν του Zappa θεωρούνταν από τις μάζες των φαν των Deep Purple κ.ο.κ. ως σπασίκλες / μη-ροκάδες, αλλά ευχαριστούμε τους Θεούς που τώρα πια ο θείος Frank βρίσκεται στις εγκυκλοπαίδειες κλασικής μουσικής και τα έργα του στους καταλόγους κυκλοφοριών των κλασικών label και στο ρεπερτόριο ορχηστρών και ensemble σύγχρονης μουσικής, ενώ και πολλοί ροκάδες έχουν πια αρχίσει να παρκάρουν τις ψευτο-macho ιδεοληψίες τους - φερετζέδες αδυναμίας - και να συνειδητοποιούν ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουν μείνει εντελώς αδικαιολόγητα αδιάβαστοι...

Αλλά ας γυρίσουμε στην ιστορία του 200 Motels. To κόνσεπτ ήταν να γυριστεί μια «αυτοβιογραφική» ταινία για τη ζωή των Mothers of Invention «στο δρόμο», με τους ίδιους τους Mothers να πρωταγωνιστούν. Βέβαια, επειδή μιλάμε για πρότζεκτ του Zappa - ενός από τους πλέον αυτοσαρκαστικούς και σαρκαστικούς χιουμορίστες που έχουμε γνωρίσει - το 'story' θα ήταν περίπου φανταστικό, διαδραματιζόμενο στο σεναριακό και σκηνογραφικά θεατρικό 'Centerville', με σουρρεαλιστικές εμφανίσεις κι άλλων ροκ μουσικών της εποχής, με μια ζωντανή ορχήστρα κλασικής μουσικής, χορωδία και soprano σολίστ σε εξωφρενικές σκηνές και τέλος και ολίγη ελαφρή τσόντα από τις υποτιθέμενες 'groupies' των Mothers. Σημειωτέον ότι για να γράψει τους διαλόγους του σεναρίου ο Zappa - μέσα στην ατμόσφαιρα οργανωμένου χάους που κυριαρχούσε στην όλη παραγωγή - έφτασε στο σημείο να ηχογραφεί όσα πραγματικά έλεγαν μεταξύ τους τα μέλη του γκρουπ εκτός ταινίας με κρυμμένα κασετόφωνα, γεγονός που εξόργισε τον τότε μπασίστα του, Jeff Simmons τόσο ώστε να παρατήσει το γκρουπ στη μέση του πρότζεκτ με αποτέλεσμα ο Zappa να τον αντικαταστήσει κυριολεκτικά με τον «πρώτο άνθρωπο που θα έμπενε στο καμαρίνι» (και μπορούσε στοιχειωδώς να παίξει μπάσο), ο οποίος έλαχε να είναι ο σωφέρ του Ringo Starr, Martin Lickert! Εννοείται ότι ο Frank υλοποίησε την «απειλή» του, φροντίζοντας στη συνέχεια να αντικαταστήσει με overdubs στο υπόγειο του σπιτιού του στην Καλιφόρνια τα κομμάτια του μπάσου που δεν του άρεσαν. Τα έπαιξε φυσικά μόνος του. Εννοείται επίσης ότι οι εμφάνισεις στην ταινία του Ringo στον ρόλο του «Larry του νάνου-σωσία του Zappa» αλλά και του μακαρίτη Keith Moon στο ρόλο της «kinky καλόγριας που παίζει άρπα» έχουν μείνει στην ιστορία του rock'n'roll!

Πέραν όμως από τα θέματα που αφορούν στο σενάριο και την παραγωγή της ταινίας, στα οποία κόλλησαν οι κριτικοί της εποχής, είναι σημαντικό να δούμε το 200 Motels ως μουσικό έργο. Αν και στον κατάλογο με τα «σοβαρά» έργα του Zappa ανήκει στην πρώιμη εργογραφία του (σσ. ακολούθησαν ως γνωστόν αρκετά άλλα, πολύ σημαντικά έργα), έχουμε την εντύπωση ότι είναι ένα από τα πλέον κατάλληλα για την αποκωδικοποίηση της συνολικής μουσικής ταυτότητας του δημιουργού του, καθώς μερικοί αντιλαμβάνονται τον Zappa ως περιστασιακά ροκ, τζαζ ή απλά περίεργο μουσικό και δεν καταλαβαίνουν τον συνεκτικό ιστό που συνδέει τα φαινομενικά «πολλά του πρόσωπα». Ουσιαστικά το 200 Motels είναι μια ροκ όπερα για ροκ και κλασικές φωνές, χορωδία, ροκ συγκρότημα και κλασική ορχήστρα που περιλαμβάνει και στοιχεία πρόζας. Το σουρρεαλιστικό, ψυχεδελικό και χαοτικά κωμικό περιεχόμενό της δεν πρέπει να μας μπερδεύει. Αν υποθέσουμε ότι κάποιος έρχεται σε πρώτη επαφή με το 200 Motels, όταν κάποια στιγμή καταφέρει να ξεπεράσει το χιούμορ κομματιών όπως λ.χ. το "Penis Dimension", ακούγοντάς το πια σαν ολοκληρωμένο έργο θα μπορέσει ν' αντιληφθεί - αν βέβαια έχει τη σχετική μουσική παιδεία ή τουλάχιστον το στοιχειώδες ενδιαφέρον - ότι πρόκειται για ένα συνεκτικό σύνολο που με πρωτοποριακό τρόπο κινείται με άνεση και γούστο ανάμεσα στο doo wop rock'n'roll των 50s (παιδική αδυναμία του Zappa), το χίππικο ροκ των 60s/70s, τους νεοκλασικιστές συνθέτες του 20ου αιώνα (Stravisky, Shostakovich κ.τ.λ.), την ατονική δεύτερη σχολή της Βιέννης (σσ. o Ζappa είχε πάντα σημείο αναφοράς ιδιαίτερα τον Webern), τα πειράματα του Varèse με τον «οργανωμένο θόρυβο» και την «ηλεκτρονική» μουσική του Babbitt. Όλα αυτά δοσμένα όχι απλά ως μουσικό κολάζ, αλλά καλά χωνεμένα και αναδεικνύοντα μια άλλη, νέα δημιουργική φωνή (σσ. ένα είδος «τρίτου+», «τέταρτου» ρεύματος) που είναι καθαρά και αναγνωρίσιμα 'Zappa'. Εμείς ακούγοντας επί δεκαετίες το συγκεκριμένο δίσκο (και μάλιστα από όλες τις κατά καιρούς εκδόσεις του που έχουμε στη συλλογή μας) αντιμετωπίζουμε πια το 200 Motels ως έργο σύγχρονης σοβαρής μουσικής και μάλιστα τέτοιας που δεν μυρίζει αποστειρωμένη ατμόσφαιρα ωδείου αλλά έχει λάβει υπόψη της όλες τις τελευταίες εξελίξεις στη μουσική (σσ. την εποχή δηλαδή του ροκ: 1945-σήμερα).

Το 200 Motels ήταν μια ψυχεδελική και μάλλον αποτυχημένη επαγγελματικά εμπειρία για τον Zappa. Καθώς ήταν τελειομανής, δεν έμεινε ιδιαίτερα ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα παρά το γεγονός ότι πλήρωσε $679.000 για να νοικιάσει την Royal Philharmonic Orchestra, να αγοράσει χρόνο στο κινηματογραφικό στούντιο και να πληρώσει τα έξοδα του «θιάσου» στην Αγγλία - εκεί έγιναν τα γυρίσματα / ηχογραφήσεις. Δικαιολογείται βεβαίως γιατί ήταν Καλλιτέχνης με όλη τη σημασία της λέξης. Αλλά για μας, τους καταναλωτές τέχνης το αποτέλεσμα υπήρξε καθοριστικό. Αν δεν το έχετε κάνει μέχρι τώρα, ακούστε το 200 Motels και μελετήστε το. Ο Zappa δεν είναι μόνο Hot Rats, Over-nite Sensation και Apostrophe. Θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τη μουσική και το ροκ εν γένει... -- Laertis

Ολόκληρη η ταινία: